اختلال دو قطبی چیست؟ نشانه‌ها، دلایل و درمان‌های نوین

براساس آمارهای سایت singlecare در سال ۲۰۲۵ در سراسر جهان حدود ۴۶ میلیون نفر با اختلال دوقطبی زندگی می‌کنند. اختلال دوقطبی، باعث نوسان شدید حالت روحی بین دو خلق بالا و پایین می‌شود.‌ این تغییر خلقی، بر خواب، تمرکز، روابط و کار افراد تاثیر منفی می‌گذارد. علت دقیق اختلال دوقطبی هنوز مشخص نیست؛ با‌این‌حال ترکیبی از عوامل ژنتیکی و تجربه‌های استرس‌زا در بروز این اختلال نقش دارند. در این مقاله پس از آشنایی با مفهوم بیماری دوقطبی، انواع و روش درمان آن را بررسی می‌کنیم. 

اختلال دوقطبی چیست؟

اختلال دو قطبی نوعی مشکل روانی طولانی‌مدت است و باعث تغییر اخلاق یک فرد بین دو حالت بالا و پایین می‌شود. افراد مبتلا به اختلال دوقطبی معمولاً بین این دو حالت جابه‌جا می‌شوند:

1. حالت بالای شدید (مانیا یا هیپومانیا): فرد در این حالت، پرانرژی یا خیلی خوشحال است و حتی گاهی رفتارهای عجولانه و پرخطر انجام می‌دهد. 
2. حالت پایین (افسردگی): فرد در این حالت، احساس غم، بی‌انرژی بودن، بی‌ارزشی و ناامیدی می‌کند. در برخی افراد، این دوره به‌شکل افسردگی سایکوتیک هم بروز می‌کند؛ یعنی علاوه‌بر غم و ناامیدی، افکار مربوط به مرگ و خودکشی هم در این افراد وجود دارد.

لازم به ذکر است که این نوسان‌های خلقی شدید معمولاً چند روز تا چند هفته طول می‌کشند و اختلال دو قطبی معمولاً در اواخر نوجوانی و اوایل بزرگسالی بروز می‌کند. 

 انواع اختلال دوقطبی؛ نوع ۱ و نوع ۲

اختلال‌ دو قطبی به چندین شکل مختلف بروز می‌کند که نوسان شدید حالت‌های روحی در همه آن‌ها وجود دارد. تفاوت انواع اختلال دو قطبی در شدت دوره‌های مانیا و هیپومانیا و نوع افسردگی است. در جدول زیر انواع اختلال دو قطبی را بررسی می‌کنیم. 

انواع اختلال دو قطبی روی روابط بیمار با سایر افراد تاثیر منفی می‌گذارند. حتی در بسیاری از بیماران، اختلال دوقطبی به‌همراه سایر مشکلات مانند اختلال اضطراب اجتماعی بروز می‌کند؛ در این بیماری فرد در موقعیت‌های اجتماعی احساس ترس و اضطراب می‌کند. در واقع اختلال دو قطبی باعث تشدید اضطراب اجتماعی می‌شود. 

علائم اختلال دوقطبی در دوره‌های مختلف مانیا، هیپومانیا و افسردگی

علائم اختلال دو قطبی در دوره‌های مختلف مانیا، هیپومانیا و افسردگی با هم فرق می‌کنند. در جدول زیر این نشانه‌ها را بررسی می‌کنیم. 

توجه کنید که علائم دوره افسردگی (خلق پایین در بیماری دو قطبی) بسیار شبیه نشانه‌های افسردگی ماژور هستند، با این تفاوت که در اختلال دوقطبی، دوره افسردگی به‌همراه مانیا یا هیپومانیا دیده می‌شود.

علت‌های بروز اختلال دوقطبی؛ عوامل ژنتیکی و شرایط سخت در زندگی

پزشکان و پژوهشگران هنوز به‌صورت‌دقیق علت اختلال دو قطبی را نمی‌دانند؛ اما این بیماری معمولا به‌دلیل ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و تجربه زندگی بروز می‌کند. در ادامه علت‌های مهم اختلال دوقطبی را بررسی می‌کنیم: 

• عوامل ژنتیکی: ژنتیک نقشی بسیار مهم در ابتلا به اختلال دوقطبی دارد؛ اگر یکی از خویشاوندان درجه‌یک (مانند والدین یا خواهر و برادر) به این بیماری مبتلا باشند، احتمال بروز آن افزایش پیدا می‌کند. 
•  تغییر در ساختار یا عملکرد مغز: اندازه یا فعالیت بعضی بخش‌های مغز در برخی افراد مبتلا به اختلال دو قطبی با افراد سالم فرق دارد.
• شرایط سخت در زندگی: اتفاق‌هایی مثل مرگ فردی نزدیک، بیماری شدید، طلاق و مشکل‌ مالی باعث بروز اختلال دو قطبی در افراد مستعد آن می‌شوند. 
•  تروما یا سوءاستفاده دوران کودکی: کودکانی که تجربه‌های دردناک مثل آزار جسمی و جنسی تجربه کرده‌اند، بیشتر در معرض ابتلا به اختلال دو قطبی هستند. 
• مصرف مواد مخدر و الکل: مواد مخدر یا الکل باعث تشدید اختلال دو قطبی در افراد مستعد می‌شوند. 
•  ابتلا به سایر بیماری‌ها: برخی مشکلات مانند اختلال اضطراب، ADHD یا حتی مشکل تیروئید باعث تشدید علائم اختلال دو قطبی می‌شوند.
• خواب: تغییر در ساعت خواب یا بی‌خوابی‌های طولانی‌مدت باعث شروع اختلال دوقطبی می‌شوند. 

البته توجه داشته باشید که هیچ عاملی به‌تنهایی باعث اختلال دوقطبی نمی‌شود؛ بلکه مجموعه‌ای از عوامل باعث شروع این اختلال خواهند شد. 

درمان‌ اختلال دوقطبی؛ ترکیبی از مصرف دارو و روان‌درمانی

اختلال دو قطبی نوعی بیماری طولانی‌مدت محسوب می‌شود؛ اما با درمان درست می‌توان علائم آن را کنترل کرد. معمولا پزشک برای درمان این اختلال یک برنامه ترکیبی از مصرف دارو، روان‌درمانی و تغییر در سبک زندگی تنظیم می‌کند. بیمار برای درمان باید حتماً زیر نظر پزشک باشد، چراکه هرگونه قطع دارو یا تغییر خودسرانه باعث تشدید علائم و بازگشت بیماری می‌شوند.

مصرف دارو، مهم‌ترین مرحله برای درمان اختلال دو قطبی

مهم‌ترین مرحله در درمان اختلال دو‌قطبی، مصرف انواع داروی اعصاب و ضدروان‌پریشی است‌. این داروها به کنترل نوسان شدید خلقی کمک می‌کنند و بیمار باید طولانی‌مدت زیر نظر دکتر از این داروها استفاده کند. در ادامه لیستی از انواع داروهای مهم در این زمینه گردآوری کرده‌ایم:

• پزشک معمولاً داروهای تثبیت‌کننده‌های خلق مثل لیتیوم، والپروات سدیم، لاموتریژین و کاربامازپین تجویز می‌کند که برای جلوگیری از نوسان شدید خلقی بسیار کارآمد هستند. یکی از داروهای رایج در دسته والپروات سدیم، دپاکین ۵۰۰ است که برای کنترل اختلالات عصبی و خلقی تجویز می‌شود.  
• داروهای ضدروان‌پریشی (آنتی‌سایکوتیک‌ها) برای کنترل حالت‌های خلقی دوره مانیا و افسردگی استفاده می‌شوند. 
• پزشک معمولا داروهای ضدافسردگی را به‌همراه تثبیت‌کننده خلق تجویز می‌کنند، چون مصرف این داروها به‌تنهایی در افراد دو قطبی باعث بروز مانیا می‌شود.

علاوه‌بر این، پزشک معمولا برای کنترل مشکلات خواب و استرس، برای افراد دوقطبی داروهای ضداضطراب و آرام‌‌بخش نیز تجویز می‌کنند. توجه کنید که مصرف هرگونه دارو بدون مشورت پزشک باعث بدتر شدن شرایط بیماران می‌شود و دوره درمان اختلال دوقطبی باید حتما زیر نظر پزشک طی شود.

تغییر در سبک زندگی برای کنترل اختلال دو قطبی

بیماران دو قطبی باید با تغییر سبک زندگی و خودمراقبتی به کنترل نوسان خلقی خود کمک کنند. رفتارهای زیر بسیار موثر و کمک‌کننده هستند:

• خواب منظم باعث کاهش علائم اختلال دو قطبی می‌شود.
• ورزش منظم و تغذیه سالم به بهبود خلق و کاهش عوارض داروها کمک می‌کنند.
• اگر به بیماری دو قطبی مبتلا هستید، باید محرک‌ها (مثلاً استرس شدید) را بشناسید و از آن‌ها دوری کنید.
• پرهیز از مواد مخدر، الکل و حتی کافئین باعث بهبود علائم اختلال دو قطبی می‌شوند. 

با داشتن سبک زندگی متعادل، تغذیه خوب و خواب مناسب، در کنار مصرف دارو و روان‌درمانی اختلال دوقطبی به‌خوبی کنترل می‌شود. 

روان‌درمانی برای کنترل اختلال دو قطبی

در کنار مصرف دارو و تغییر سبک زندگی، افراد مبتلا به اختلال دو قطبی باید حتماً برای روان‌درمانی اقدام کنند. جلسه‌های روان‌درمانی در شناخت و مدیریت افکار به این افراد کمک می‌کنند. انواع رایج روان‌درمانی شامل موارد زیر می‌شوند: 

• CBT (درمان شناختی‌رفتاری): جلسه‌های روان‌درمانی CBT به افراد مبتلا به اختلال دو قطبی در شناخت افکار منفی و رفتارهای ناسالم و جایگزینی آن‌ها کمک می‌کنند. 
• IPSRT (درمان بین‌فردی و تنظیم ریتم زندگی): در این جلسه‌های روان‌درمانی، بیمار یاد می‌گیرد که برنامه خواب، کار، غذا و فعالیت روزانه خود را منظم نگه دارد.
• روان‌درمان خانواده‌محور: در این جلسه‌ها پزشک به خانواده‌ها در شناخت علائم و رفتار درست با بیمار کمک می‌کنند.

در مواردی که بیمار افکار خودکشی و روان‌پریشی خیلی شدید داشته باشد و بخواهد به خود و دیگران آسیب برساند، پزشک از روش‌های درمانی خاص مانند الکتروشوک درمانی (ECT) و تحریک مغناطیسی جمجمه (TMS) استفاده می‌کند. پزشک گاهی در این شرایط بیمار را بستری می‌کند تا حال بیمار بهبود پیدا کند.

ضرورت کنترل بیماری دوقطبی با مصرف دارو زیر نظر پزشک  

در مجموع اختلال دو قطبی نوعی بیماری خلقی طولانی‌مدت است که فرد را دچار نوسان‌های شدید بین دوره‌های مانیا و افسردگی می‌کند. این بیماری بر زندگی روزمره، کار و روابط فرد تاثیر می‌گذارد؛ بنابراین باید زیر نظر پزشک کنترل شود. پزشک برای کنترل این بیماری، پس از تجویز دارو، جلسه‌های روان‌درمانی را شروع می‌کند.

در مسیر دسترسی افراد جامعه به انواع داروها، آدوراطب یکی از معتبرترین و قدیمی‌ترین  شرکت های پخش دارو است. این شرکت با بیش از ۱۵ سال سابقه فعالیت به‌عنوان پخش سراسری گروه کوبل دارو، به بیش از ۱۵ هزار داروخانه در سراسر کشور داروها و مکمل‌های برندهای معتبر را توزیع می‌کند.